Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Đảng ta trở thành Đảng cầm quyền. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã sớm nhận rõ vai trò quan trọng của cán bộ và công tác cán bộ đối với nhiệm vụ của cách mạng. Trên cương vị là người đứng đầu Đảng, Nhà nước, Người luôn quan tâm và đặt lên hàng đầu “Vấn đề cán bộ”, trong đó, tư tưởng “thương yêu cán bộ” được Người đặc biệt coi trọng. Tư tưởng nhân văn này của Người đến nay vẫn nóng hổi tính thời sự, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn cho Đảng, Nhà nước ta trong giáo dục, đào tạo, cất nhắc, trọng dụng, giữ gìn,… cán bộ.

Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với các đại biểu trí thức Quốc hội khóa III. (Ảnh tư liệu)

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, phê bình là một biện pháp tu dưỡng, rèn luyện và đấu tranh thường xuyên, có hiệu quả của cán bộ, đảng viên. Vì vậy, “Trong công tác, trong tranh đấu, trong huấn luyện, các đảng viên, các cán bộ, cần phải luôn luôn tự hỏi mình, tự kiểm điểm mình và đồng chí mình”[1]. Người yêu cầu: “các cơ quan, các cán bộ, các đảng viên, mỗi người, mỗi ngày phải thiết thực tự kiểm điểm và kiểm điểm đồng chí mình. Hễ thấy khuyết điểm phải kiên quyết tự sửa chữa và giúp đồng chí mình sửa chữa”[2]. Về mục đích của phê bình, Người viết: “cốt để giúp nhau sửa chữa, giúp nhau tiến bộ. Cốt để sửa đổi cách làm việc cho tốt hơn, đúng hơn. Cốt đoàn kết và thống nhất nội bộ”; trong phê bình, “phê bình mình cũng như phê bình người, phải ráo riết, triệt để, thật thà, không nể nang, không thêm bớt. Phải vạch rõ cả ưu điểm và khuyết điểm… Phê bình việc làm chứ không phê bình người”. Về cách phê bình, Người chỉ ra phải “luôn luôn dùng và khéo dùng cách phê bình và tự phê bình”, “phê bình không phải để công kích, để nói xấu, để chửi bới”. “Đồng thời chớ dùng những lời mỉa mai, chua cay, đâm thọc”.

Như vậy, quan điểm của Bác, phê bình và tự phê bình gắn liền với sửa chữa là nhằm làm cho cán bộ phấn đấu có nhiều ưu điểm và phát huy ưu điểm; đồng thời làm cho cán bộ tránh được khuyết điểm, nếu có khuyết điểm thì kịp thời sửa chữa; mục đích đều là vì sự tiến bộ của cán bộ. Với cách phê bình để sửa chữa theo Bác thì cán bộ có ưu điểm được động viên, cổ vũ; cán bộ có khuyết điểm cũng không sợ sệt, dám tự phê bình để quyết tâm sửa chữa.

Bác khẳng định “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”, “Muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hoặc kém”, vì họ là những người đem chính sách của Đảng và Chính phủ giải thích cho dân chúng hiểu rõ và tổ chức, chỉ dẫn họ thi hành. Đồng thời, họ lại nắm và báo cáo tình hình dân chúng cho Đảng và Chính phủ biết rõ để đề ra đường lối, chính sách cho đúng. Vì vậy, vấn đề cán bộ là một vấn đề rất trọng yếu, rất cần kíp. Theo Hồ Chí Minh, huấn luyện cán bộ là công việc gốc của Đảng. “Đảng phải nuôi dạy cán bộ, như người làm vườn vun trồng những cây cối quý báu. Phải trọng nhân tài, trọng cán bộ, trọng mỗi một người có ích cho công việc chung của chúng ta”[3]. Người nêu lên và phân tích một cách cụ thể những khuyết điểm của công tác huấn luyện cán bộ lúc đó và chỉ ra phương hướng và nội dung huấn luyện cán bộ về lý luận, chính trị, văn hóa, nghiệp vụ, kinh nghiệm, đạo đức, tác phong, …

Hồ Chí Minh luôn đặt yêu cầu cả đức và tài đối với cán bộ, trong đó, đức là gốc. Người đã chọn lọc những nội dung tốt đẹp của đạo đức truyền thống dân tộc kết hợp với đạo đức mới để xây dựng đạo đức cách mạng nhân, nghĩa, trí, dũng, liêm; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; “Vô luận lúc nào, vô luận việc gì, đảng viên và cán bộ phải đặt lợi ích của Đảng ra trước, lợi ích của cá nhân lại sau. Đó là nguyên tắc cao nhất của Đảng”[4]. Theo Người, cán bộ mà không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được Nhân dân. Người cán bộ không có đạo đức cách mạng sẽ mắc phải chủ nghĩa cá nhân. Chủ nghĩa cá nhân sẽ sinh ra các thứ bệnh rất nguy hiểm, đó là bệnh tham lam, bệnh kiêu ngạo, bệnh hiếu danh, thiếu kỷ luật, óc hẹp hòi, óc địa phương, óc lãnh tụ và những bệnh khác…

Thương yêu cán bộ, trước hết phải dạy cán bộ (đào tạo cán bộ). Điều không kém phần quan trọng là dùng cán bộ. Hồ Chí Minh đã lý giải rất biện chứng việc dùng cán bộ. Muốn dùng cán bộ, trước hết người lãnh đạo phải biết tu dưỡng mình, phải hiểu biết cán bộ. Hiểu biết cán bộ là việc khó. Mà cái khó bắt đầu từ những người làm công tác cán bộ, người đứng đầu thường mắc những bệnh như thích nhiều tiền, ưa người ta nịnh mình, do lòng yêu ghét của mình mà đối với người; đem một cái khuôn khổ nhất định, chật hẹp mà lắp vào tất cả mọi người khác nhau. Từ đó dẫn đến khi dùng cán bộ, ham dùng người “lót tay”; ham dùng kẻ khéo nịnh hót mình, mà chán ghét những người chính trực; ham dùng những người tính tình hợp với mình, tránh những người tính tình không hợp với mình. Như thế, hỏng cả công việc của Đảng, hỏng cả danh giá của người lãnh đạo.

Theo Bác, xem xét cán bộ, không chỉ xem ngoài mặt mà phải xem tính chất của họ. Không chỉ xem một việc, một lúc mà phải xem toàn cả lịch sử, toàn cả công việc của họ. Về cất nhắc cán bộ, Người chỉ rõ: “cất nhắc cán bộ là một công tác cần kíp”, nhưng “Phải cất nhắc cán bộ một cách cho đúng”, “Phải khéo dùng cán bộ - không có ai cái gì cũng tốt, cái gì cũng hay. Vì vậy, chúng ta phải khéo dùng người”, “Phải tùy tài mà dùng người”, “Phải dùng người đúng chỗ, đúng việc”, “Biết rõ ràng cán bộ, mới có thể cất nhắc cán bộ một cách đúng mực”.

Điều quan trọng hơn hết của người cán bộ là cách nhìn nhận và thái độ đối xử của lãnh đạo, của tổ chức trước các ưu điểm, khuyết điểm của họ. Hồ Chí Minh căn dặn những người làm công tác cán bộ và những người lãnh đạo về cách nhìn nhận đối với cán bộ: “Đảng viên và cán bộ cũng là người. Ai cũng có tính tốt và tính xấu”. Chính vì vậy, Bác căn dặn, Đảng phải hết lòng thương yêu cán bộ, phải thường xuyên chăm lo bồi dưỡng cán bộ. Song, theo Bác: “Thương yêu không phải là vỗ về, nuông chiều, thả mặc”[5]. Bởi, nếu “nuông chiều”, thì cán bộ dễ chủ quan, tự kiêu, tự phụ, dễ hư hỏng về phẩm chất đạo đức. Còn nếu “thả mặc” thì cán bộ dễ tự do vô kỷ luật, tùy tiện, vi phạm nguyên tắc, chế độ; thậm chí dễ “làm liều” gây tổn hại khôn lường cho sự nghiệp cách mạng. Chính vì thế, thương yêu cán bộ là phải quản lý chặt chẽ, duy trì kỷ luật nghiêm minh đối với họ, nhất là đối với cán bộ cao cấp. Thương yêu là giúp họ học tập thêm, tiến bộ thêm; là giúp họ giải quyết những vấn đề khó khăn sinh hoạt, khi đau ốm được chăm nom, gia đình khỏi khốn quẫn; là luôn luôn chú ý đến công tác của họ.

Với cán bộ tốt có thành tích, Người nhắc nhở phải kịp thời khen ngợi động viên. Lúc khen ngợi, phải cho họ hiểu rằng năng lực của mỗi người đều có giới hạn, tuy có thành công cũng chớ kiêu ngạo. Kiêu ngạo là bước đầu của thất bại.

Với cán bộ mắc sai lầm, khuyết điểm, Người dạy phải quan niệm “người đời ai cũng có khuyết điểm. Có làm việc thì có sai lầm. Chúng ta không sợ có sai lầm, khuyết điểm, chỉ sợ không chịu cố gắng sửa chữa, và càng sợ những người lãnh đạo không biết tìm cách đúng để giúp đỡ cán bộ sửa chữa sai lầm, khuyết điểm. Không phải cứ ai phạm sai lầm, khuyết điểm dù không phải là lớn mà “đã cảnh cáo”, đã “tạm khai trừ”. Theo Người, sửa chữa sai lầm một phần là trách nhiệm của người phạm sai lầm, một phần cũng là trách nhiệm của người lãnh đạo. Vì vậy, người lãnh đạo phải giúp đỡ người phạm sai lầm một cách chí tình, giúp họ thấy được nguyên nhân và tác hại của nó, để có biện pháp sửa chữa tích cực, có hiệu quả.

Bác dạy: “Sửa chữa sai lầm, cố nhiên cần dùng cách giải thích thuyết phục, cảm hoá, dạy bảo. Song không phải tuyệt nhiên không dùng xử phạt”. “Lầm lỗi có việc to, việc nhỏ. Nếu nhất luật không xử phạt thì sẽ mất cả kỷ luật, thì sẽ mở đường cho bọn cố ý phá hoại. Vì vậy, hoàn toàn không dùng xử phạt là không đúng. Mà chút gì cũng dùng đến xử phạt cũng không đúng”. Điều cần thiết là phải phân tích đánh giá mức độ sai lầm nặng hay nhẹ mà dùng hình thức xử phạt cho đúng, xử phạt nhưng không ghét bỏ, vẫn thương yêu, mở ra con đường sửa chữa để tiến bộ.

Những điều dạy bảo của Người là đầy lòng nhân ái, thấu lý, đạt tình, cao cả và nhân văn. Cán bộ lãnh đạo, cán bộ làm công tác tổ chức cán bộ được giáo dục quan điểm, tư tưởng, nghiệp vụ công tác, phương pháp làm việc, đặc biệt là tư tưởng nhân văn trong công tác cán bộ. Cán bộ tốt hay cán bộ có sai lầm, khuyết điểm đều nhận được sự rất mực thương yêu của Người.

Tư tưởng nhân văn của Hồ Chí Minh về “thương yêu cán bộ” là một trong những di sản quý báu Người để lại cho Đảng, Nhà nước, cán bộ, đảng viên và Nhân dân ta. Đến nay, tư tưởng đó của Người vẫn có ý nghĩa thời sự sâu sắc. Không hiểu điều này, là phụ lòng thương yêu của Người.

Ngày nay, nước ta đang trong thời kỳ đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế; thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng nước Việt Nam hùng cường, phồn vinh, hạnh phúc và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, đứng trước nhiều thời cơ, vận hội và những thách thức, nguy cơ lớn. Đảng ta chỉ rõ: “Công tác cán bộ phải thực sự là “then chốt của then chốt” tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ cấp chiến lược và người đứng đầu đủ phẩm chất, năng lực và uy tín ngang tầm nhiệm vụ”[6]. Việc học tập và làm theo tư tưởng nhân văn của Bác về “thương yêu cán bộ” đòi hỏi chúng ta phải học tập quán triệt sâu sắc và vận dụng phù hợp trong công tác cán bộ từ Trung ương đến các cấp, các ngành, các địa phương.

Thời gian qua, Đảng ta đã rất chú trọng công tác xây dựng đội ngũ cán bộ công chức bằng đường lối, chủ trương, xây dựng tiêu chí, tiêu chuẩn, cơ chế, chính sách về cán bộ, công chức; quy định rõ trách nhiệm, thẩm quyền của mỗi tổ chức, mỗi cấp trong xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, để cán bộ, công chức có bản lĩnh chính trị vững vàng, phẩm chất đạo đức trong sáng, có trình độ, năng lực chuyên môn phù hợp, đáp ứng yêu cầu của giai đoạn cách mạng mới. Đồng thời, đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, quan liêu, hách dịch, cửa quyền, thực hành tiết kiệm trong các cơ quan nhà nước và trong đội ngũ cán bộ, công chức.

Tuy nhiên, công tác cán bộ của Đảng nhiều mặt còn hạn chế: “Chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới của đất nước… tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực và tệ nạn xã hội chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn tiếp tục diễn biến phức tạp… Việc đổi mới công tác cán bộ còn chậm, thiếu cơ chế, chính sách cụ thể…”[7]. Bên cạnh đó là: “Một bộ phận cán bộ, đảng viên phai nhạt lý tưởng, giảm sút ý chí, ngại khó, ngại khổ, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, có biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hoá””[8]. Và trên thực tế, có thể thấy rằng, về công tác cán bộ, vẫn còn tình trạng nể nang, né tránh, ngại va chạm trong tự phê bình và phê bình. Trên một số vấn đề, qua kiểm điểm của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp từ Trung ương đến cơ sở vẫn chưa làm rõ thực chất, mức độ nghiêm trọng của tình hình, một số địa phương, đơn vị còn buông lỏng khâu kiểm tra, giám sát việc thực hiện và khắc phục, sửa chữa khuyết điểm.

Bệnh nặng trong công tác cán bộ như vậy dẫn đến nhiều năm qua cán bộ đứng đầu ở nhiều tỉnh, thành, bộ không những không trở thành tấm gương sáng, đầu tàu mà còn “chẳng chính ngôi”, “bất chính”, “chân lấm bê bê” như cách nói của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng. Cán bộ lãnh đạo cốt cán, “rường cột” mà như vậy, trách sao được ở dưới “hỗn hào”, “tắc loạn”?

Trước tình hình phức tạp trên, Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII (tháng 10 năm 2021) đã tiếp tục ra Nghị quyết về “Đẩy mạnh xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị; kiên quyết ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa””. Nghị quyết đã nêu cụ thể hơn mức độ những hiện tượng tiêu cực trong đội ngũ cán bộ: “tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, "tự diễn biến", "tự chuyển hoá" còn diễn biến phức tạp”[9].

Xem lại những điều Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy, đối chiếu với tình hình đội ngũ cán bộ và công tác cán bộ hiện nay, có thể nhận thấy rất rõ rằng những sai lầm và khuyết điểm là bệnh của cán bộ, những khuyết điểm là chứng bệnh của người lãnh đạo, người làm công tác cán bộ được Người chỉ ra cách đây gần 80 năm, đến nay vẫn còn nguyên và còn nặng hơn, nguy hiểm hơn gấp bội lần. Hiện trạng suy thoái của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, tập trung ở số cán bộ có chức vụ trong bộ máy nhà nước gây bức xúc trong đa số đảng viên và quần chúng Nhân dân, làm giảm sút uy tín và vai trò lãnh đạo, quản lý của Đảng và Nhà nước, làm tổn thương tình cảm và suy giảm niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, là một nguy cơ trực tiếp đe dọa sự sống còn của Đảng và chế độ.

Nghiêm khắc kiểm điểm trách nhiệm của hiện trạng trên, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy, một phần là trách nhiệm của cán bộ, một phần khác là trách nhiệm của lãnh đạo, của người làm công tác cán bộ, đặc biệt là người đứng đầu cấp uỷ các cấp.

Học tập và làm theo tư tưởng nhân văn của Chủ tịch Hồ Chí Minh về “thương yêu cán bộ” trong tình hình phức tạp hiện nay, điều cốt yếu như lời dạy của Người, là phải thật sự nghiêm khắc chống chủ nghĩa cá nhân, một căn bệnh gốc sinh ra bao nhiêu thứ bệnh nguy hiểm khác, không chỉ với mình mà với cả đồng chí, đồng đội của mình. Chỉ có chống chủ nghĩa cá nhân thành công mới bồi bổ được đạo đức cách mạng cho cán bộ, mới xây dựng Đảng vững mạnh, mới đưa đất nước tiến lên phồn vinh, văn minh, hạnh phúc.

Ths Đặng Công Thành (Học viện Chính trị, Bộ Quốc phòng)