Bà Trương Thị Diên sinh ra và lớn lên tại xã Thanh Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, hiện ở số 64 đường Nguyễn Đình Chiểu, phường Đồng Mỹ, thành phố Đồng Hới. Năm 19 tuổi, Trương Thị Diên được cử đi tập huấn lớp nghiệp vụ dạy vỡ lòng ngắn ngày. Kết thúc khóa học, cô trở về dạy vỡ lòng ngày 2 lớp. Buổi sáng dạy lớp vỡ lòng ở Hợp tác xã (HTX) Ngư nghiệp Quang Thịnh, buổi chiều dạy lớp vỡ lòng ở làng Thanh Hà, xã Thanh Trạch.

Năm 1965, khi đang dạy vỡ lòng ở HTX Ngư nghiệp Quang Thịnh, xã Thanh Trạch bị máy bay Mỹ ném bom vào lớp học. Trương Thị Diên đã kéo 25 cháu vào hầm trú ẩn an toàn và nằm che cho các cháu trên miệng hầm, phòng học bị sập còn cô giáo đã bị thương. Thời kỳ đó, nhà trường bị giặc Mỹ bắn phá nhiều lần, các em học sinh phải sơ tán vào học tạm trong nhà dân, bàn ghế, đồ chơi thiếu thốn, một số bà con lúc đầu không muốn cho con em đi học. Một mặt, cô giáo Diên đã đến từng nhà vận động phụ huynh: “Mình cam chịu để con em mình chuốc lấy số phận dốt nát tức là mắc mưu giặc Mỹ”. Mặt khác, cô đã liên hệ với chính quyền và các đoàn thể giúp đỡ nhà trường củng cố và phát triển thêm mạng lưới hầm hào vững chắc và sửa sang lại trường lớp sạch sẽ. Dần dần, các cháu đến học đông đủ. Ngoài việc dạy chữ cho các em, cô giáo Trương Thị Diên còn chỉ bảo cho các em biết cách phòng tránh máy bay địch, giáo dục cho các em lòng yêu quê hương, trân trọng và noi gương những người đã hy sinh,... Với những cống hiến đó, cô giáo Trương Thị Diên nhiều năm liền đạt danh hiệu là Chiến sĩ thi đua của ngành Giáo dục tỉnh Quảng Bình.

 Bà Trương Thị Diên (giữa) trao tặng hiện vật của Bác Hồ cho Bảo tàng Hồ Chí Minh

Tuy dạy học ở hai địa bàn cách nhau về khoảng cách địa lý, nhưng hình ảnh cô giáo Diên dù bất kỳ đi dạy hay đi đâu, trên vai cô lúc nào cũng có một túi đựng thuốc, cô là một nữ cứu thương xuất sắc của đơn vị dân quân Thanh Khê, không những có kỹ thuật giỏi mà cô luôn bình tĩnh, dũng cảm hết lòng phục vụ nhân dân trong thời gian đế quốc Mỹ ném bom bắn phá Quảng Bình ác liệt. Do có thành tích trong giáo dục, Trương Thị Diên được Sở Giáo dục tỉnh Quảng Bình báo cáo lên Trung ương, chỉ ít ngày sau đó, bà được phòng Giáo dục huyện Bố Trạch thông báo đến nhận Huy hiệu do Bác Hồ gửi tặng.

Đặc biệt, cuối tháng 12 năm 1966, Trương Thị Diên được cấp trên cử ra Hà Nội dự Đại hội Anh hùng, Chiến sỹ thi đua chống Mỹ, cứu nước, do ông Đặng Gia Tất là Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Bình làm Trưởng đoàn. Bà chia sẻ: “Đoàn chúng tôi được Sở Y tế đưa ra Hà Nội bằng xe ô tô. Trong thời chiến, Đoàn vừa đi vừa phải tránh bom nên chúng tôi di chuyển gần một tuần mới ra đến Hà Nội và được nghỉ ở nhà khách 37 Hùng Vương. Trong Đoàn, tôi và chị Bình khi đó là Chủ tịch Hội phụ nữ Quảng Bình có đem theo con nhỏ. Tôi đem theo cô con gái thứ hai là Nguyễn Thị Tố Uyên, lúc đó mới được 6 tháng tuổi. Trong thời gian họp Đại hội, Ban Tổ chức cũng bố trí người trông con giúp, để chị em tôi yên tâm ngồi họp. Được sự chăm sóc chu đáo của các cô phục vụ và chế độ ăn uống tốt nên chỉ trong ít ngày con tôi bụ bẫm lên trông thấy”. Thời gian diễn ra Đại hội, bà Trương Thị Diên vinh dự hai lần được gặp Bác Hồ.

Lần đầu gặp Bác đó là vào ngày 30/12/1966, Bác Hồ đến dự khai mạc Đại hội, Người phát biểu và biểu dương thành tích trong chiến đấu, sản xuất, công tác và học tập của các đại biểu, nhất là các đại biểu nhỏ tuổi, khuyết tật. Đồng thời, Người cũng nhắc nhở các anh hùng, chiến sỹ thi đua không được tự mãn mà phải không ngừng rèn luyện để ngày càng tiến bộ. Bác nói: “Sở dĩ có anh hùng là vì có đất nước anh hùng, có dân tộc anh hùng là vì có Mẹ Việt Nam anh hùng. Được phong anh hùng đã khó, giữ được anh hùng còn khó hơn”.

 Nhìn lên bức ảnh Chủ tịch Hồ Chí Minh nói chuyện với một số đại biểu về dự Đại hội Anh hùng, Chiến sỹ thi đua toàn quốc lần thứ tư được treo trang trọng tại phòng khách của gia đình, bà Diên chậm rãi kể: Khi đó Hà Nội thời tiết lạnh lắm, thực hiện chỉ thị của Bác, chị em chúng tôi mỗi người được phát một chiếc áo bông. Tôi là người mặc chiếc áo bông và quàng khăn trắng. Giờ nghỉ giải lao, Bác xuống hội trường nói chuyện với đại biểu về dự Đại hội như: Mẹ Suốt, Lê Thị Phấn, Đặng Gia Tất, tôi và một số đại biểu khác. Bác hỏi tôi: Cô này làm chi? Đang lúng túng, tôi chưa kịp trả lời thì ông Đặng Gia Tất trả lời luôn: “Thưa Bác, cô này làm công tác y tế ạ!”.

 Bà Trương Thị Diên cùng con gái Tố Uyên bên bức ảnh bà được chụp với Bác Hồ, năm 1967

Bức ảnh chụp trong khoảnh khắc đó. Vài ngày sau, bà Trương Thị Diên thật bất ngờ nhận bức ảnh này từ một phóng viên. Bà đã lưu giữ bức ảnh đó mãi đến năm 1983, trước khi Nguyễn Thị Tố Uyên sang học tập tại Hungari, trong hành trang đem theo có bức ảnh người mẹ được chụp với Bác Hồ cùng với dòng chữ: “Mạ cho con tấm ảnh kỷ niệm khi bế con ra Hà Nội gặp Bác Hồ, tháng 10 năm 1966”. Lời nhắn nhủ bà tặng Tố Uyên trước lúc lên đường, là nguồn động viên, khích lệ chị dù khó khăn nhất định vượt qua, cố gắng trong học tập. Bởi trong bức hình người mẹ được chụp với Bác Hồ năm xưa có gắn với tuổi thơ của chị những ngày ở Hà Nội. Những năm tháng học tập tại nước bạn, chị đã nâng niu, trân trọng bức ảnh cùng những lời căn dặn của mẹ, là động lực giúp chị cố gắng vươn lên trong học tập và công tác sau này. Năm 1986, chị Tố Uyên về nước, trao lại bức ảnh trên cho mẹ và được bảo quản trong cuốn album của gia đình từ đó đến nay.

Niềm vui nhân lên đối với bà Trương Thị Diên, sau Đại hội, Đoàn đại biểu phụ nữ y tế Quảng Bình vinh dự được gặp Bác Hồ lần thứ hai tại Phủ Chủ tịch. Bác ân cần dặn dò anh chị em khi về Quảng Bình phải cố gắng phục vụ nhân dân, phục vụ người bệnh tốt hơn nữa để góp phần đánh thắng giặc Mỹ xâm lược. Trước khi ra về, mỗi chị em còn được Bác tặng cho mỗi người 1 chiếc Huy hiệu của Người. Riêng bà Diên và bà Bình có con nhỏ, còn được Bác tặng thêm mỗi người hai gói kẹo.

Với những thành tích xuất sắc trong phong trào thi đua chống Mỹ cứu nước, ngày 01/01/1967, bà Trương Thị Diên được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động.

Có thể nói, qua những lần gặp Bác, hình ảnh và những lời căn dặn của Người vẫn in sâu trong tâm trí của bà Trương Thị Diên. Thực hiện lời căn dặn đó, bà luôn nỗ lực phấn đấu trong công tác và hoàn thành tốt nhiệm vụ. Bởi bà tâm niệm, những việc dù bé hay lớn nếu làm tốt sẽ làm gương cho con cháu noi theo. Do vậy, bốn người con của bà đều trưởng thành, tốt nghiệp Đại học và trên Đại học, phấn đấu đều trở thành những bác sỹ và kỹ sư. Riêng cô con gái Tố Uyên ngày nào bà bế ra Hà Nội gặp Bác Hồ nay đã 52 tuổi, công tác tại Trung tâm Kiểm nghiệm dược phẩm, mỹ phẩm thuộc Sở Y tế Quảng Bình. Còn người mẹ Trương Thị Diên dù đã gần 80 tuổi đời và 53 năm tuổi Đảng, luôn làm tròn nhiệm vụ được Đảng, Nhà nước giao phó và thực hiện tốt lời căn dặn của Người./.

Phí Thị Hồng Vân

Theo Bảo tàng Hồ Chí Minh